Wyspa bez kolei - historia transportu szynowego na Islandii

Pierwsze autobusy w Reykjavíku pojawiły się w 1931 roku, co zapoczątkowało komunikację publiczną na wyspie. Obecnie Islandia jest natomiast największym krajem w Europie, który nie posiada własnej sieci kolejowej. W podobnej sytuacji znajduje się np. Cypr, Malta czy kontynentalna Andora, jednak ich powierzchnia jest nieporównywalnie mniejsza. Czy jednak pociągi nigdy nie jeździły po wyspie?

Chociaż Islandia nigdy nie miała publicznej kolei pasażerskiej, w przeszłości funkcjonowały tutaj przemysłowe linie kolejowe. Służyły do przewozu towarów i były relatywnie krótkie. Najbardziej znaną jest Reykjavík Harbour Railway, która działała od 1913 roku do ostatecznej likwidacji w 1928 roku, funkcjonując w trzech okresach: 1913-1917, 1920-1922 i 1925-1928. Była to wąskotorówka o rozstawie szyn 900 mm, służąca w celu przewozu kamienia na miejsce budowy portu i falochronów. Kolej portowa Reykjaviku używała lokomotyw parowych nazwanych „Minør” i „Pionér”, które są zachowane do dziś jako eksponaty muzealne – w przypadku tej drugiej w Skansenie Árbær (zdjęcia). Co ciekawe, po zakończeniu eksploatacji linii kolejowej w 1928 roku, wagony towarowe zostały sprzedane do Polski.

Kolej o rozstawie szyn 600 mm, napędzana siłą ludzkich mięśni, istniała także na farmie w Korpúlfsstaðir (obecnie dzielnica Reykjavíku). Została zbudowana około 1930 roku i przetrwała do lat 90., gdy w konsekwencji rozwoju miasta zlikwidowano całą farmę.

Najdłuższa linia kolejowa była eksploatowana natomiast w związku z budową hydroelektrowni Kárahnjúkar, która rozpoczęła się w 2003 roku. Zbiorniki wodne, mające dostarczać wodę do elektrowni, znajdowały się ponad 30 kilometrów dalej, z związku z czym konieczne było wydrążenie tuneli, którymi woda docierałaby do obiektu. Zbudowano ponad 50 kilometrów tuneli doprowadzających wodę oraz 20 kilometrów tuneli technicznych. W czasie budowy funkcjonowała w nich kolej o łącznej długości torów ponad 53 km i rozstawie szyn 914 mm. Do zakończenia prac w 2008 roku wykorzystywano ją do przewozu robotników oraz materiałów budowlanych.

Plany stworzenia systemu pasażerskiego transportu kolejowego na Islandii istniały już w 1906 roku. Na wniosek ówczesnego premiera Islandii, Hannesa Hafsteina, przygotowano projekt przebiegu linii, która miała biec od Reykjavíku w kierunku miejscowości Mosfellsbær i półwyspu Kjalarnes, a następnie do Mosfellsheiði i Þingvellir. Linia miała kończyć się w miejscowości Selfoss, gdzie trasę wyznaczono wzdłuż rzeki Sog. Przewidywano także możliwość rozgałęzienia linii w Kjalarnes i przedłużenia do miejscowości Akranes i w okolice fiordu Borgarfjörður.

W latach międzywojennych powrócono do planów budowy linii, która miała biec najkrótszą drogą ze stolicy kraju do Selfoss. W 1927 roku w Reykjavíku pozostawiono nawet teren pod stację kolejową, jednak plany uruchomienia linii porzucono cztery lata później.

W 2001 roku pojawiły się propozycje stworzenia linii kolejowej z Reykjavíku do jedynego międzynarodowego portu lotniczego na Islandii - Keflavík. Inwestycja miała zostać ukończona w 2010 roku. W 2018 roku powrócono do tych planów, a od 2025 roku pociąg o nazwie „Lava Express” miał wozić pasażerów z prędkością 250 km/h i pokonywać trasę w 15 minut.

Islandczykom wciąż pozostaje jednak korzystanie z własnych samochodów, autobusów i dobrze rozwiniętej sieci krajowych połączeń lotniczych. Współczesny operator transportu zbiorowego - Strætó - powstał 1 lipca 2001 roku jako efekt konsolidacji regionalnych przewoźników autobusowych. O jego działalności oraz wspomnianej siatce połączeń lotniczych napiszemy w następnych artykułach, do których lektury już teraz zapraszamy!